Η αρχιτεκτονική της πόλης

Η Αλεξανδρούπολη είναι μία σχετικά νέα πόλη. «Γεννήθηκε» στα τέλη του 19ου αιώνα και τα πρώτα κτίσματα ανήκουν στην περίοδο που η γεωγραφική της θέση, τόσο ως λιμάνι όσο και ως σταυροδρόμι του άξονα Θεσσαλονίκης-Κωνσταντινούπολης, αλλά και ως κατάληξη της σιδηροδρομικής γραμμής από την Ανδριανούπολη, απέκτησε έναν οικισμό αντάξιο της εμπορικής και οικονομικής της προοπτικής. Σε αυτό το πλαίσιο, τα κτίρια που ανήκουν σε αυτή, την πρώτη της εποχή, είναι και τα παλαιότερα της πόλης. Οι αποθήκες του λιμανιού, τα σιδηροδρομικά κτίσματα, οι λατρευτικοί χώροι κάθε δόγματος των χιλιάδων ανθρώπων που μεταφέρθηκαν στην πόλη στα χρόνια της μετατροπής της σε οικονομικό κέντρο της περιοχής, αναζητώντας εργασία στις οικοδομικές, εμπορικές και διπλωματικές δραστηριότητες που πλήθαιναν όσο η πόλη μεγάλωνε και δυνάμωνε.

Από τα πρώτα σιδηροδρομικά κτίσματα, ο παλιός «Γαλλικός Σταθμός» κατασκευάστηκε το 1874 από την εταιρεία «Ανατολικοί Σιδηρόδρομοι» και παραμένει σε χρήση από την εταιρεία σιδηροδρόμων της Ελλάδας, όπως και το «Ντιρεξιόν», η κατοικία του εκάστοτε διευθυντή της γαλλοελληνικής εταιρείας σιδηροδρόμων κατά τον 19ο αιώνα. Λίγο μακρύτερα, τα δύο κτίσματα του λεγόμενου «Στρατιωτικού Σταθμού» φιλοξενούν σήμερα έναν παιδικό σταθμό.

Ο μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Νικολάου χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, όπως και ο καθολικός Ναός του Αγίου Ιωσήφ και το Μουσουλμανικό Τέμενος, τρεις λατρευτικοί χώροι που διατηρούν τη λειτουργία τους έως και σήμερα. Δίπλα στον καθολικό ναό υπάρχει το κτίριο όπου κατοικούσε ο Βικάριος, το οποίο λειτούργησε και ως Εμπορική Σχολή, Οικονομικό Γυμνάσιο και έδρα Συστήματος Προσκόπων. Λίγο παλαιότερος είναι ο Ναός Αγίου Ιωάννου Προδρόμου («Σουρπ Γκαραμπέτ»), η ορθόδοξη αρμένικη εκκλησία επί των οδών Αδριανουπόλεως και 14ης Μαΐου.

Την ίδια εποχή, το 1890, οικοδομήθηκε το Καπνομάγαζο, το οποίο στεγάζει τη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρούπολης, όπως και αρκετά κτίρια της τότε οθωμανικής διοίκησης, που διασώζονται και φιλοξενούν λειτουργικές δομές, όπως τα λιθόκτιστα κτίρια του Α’ Παιδικού Σταθμού και των Δικαστηρίων. Το σημερινό Ταχυδρομείο της πόλης αποτελεί ένα από τα ωραιότερα κτίσματα εκείνης της περιόδου, τότε που υπολογίζεται πως είχε χτιστεί και το Παλιό Νοσοκομείο, που αρχικά λειτουργούσε ως σχολείο στα οθωμανικά χρόνια.

Εξίσου ενδιαφέροντα είναι τα κτίρια του Δημοτικού Ωδείου (1933), το «Σπίτι της Αντουανέττας» που στεγάζει τον Σύλλογο Ελληνογαλλικής Φιλίας, ο Μύλος της αλευροβιομηχανίας Μασούρα, χτισμένος στις αρχές τις δεκαετίας του 1930 και σήμερα ανήκει στον Δήμο Αλεξανδρούπολης. Εξαιρετικό δείγμα αρχιτεκτονικής της εποχής της (1923) είναι η «Ζαρίφειος Παιδαγωγική Ακαδημία», όπου σήμερα στεγάζεται το 1ο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Αλεξανδρούπολης.

Η όψη της πόλης, παράλληλα με το σύνολο των αστικών οικισμών της χώρας, άρχισε να αλλάζει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και, ειδικά από τη δεκαετία του 1960, με το χτίσιμο των πρώτων πολυκατοικιών, ξεκίνησε να παίρνει τη σημερινή της μορφή. Ο επισκέπτης θα περιπλανηθεί (ιδανικά με ποδήλατο) και θα θαυμάσει τα κτίρια-μνημεία, ανάμεσα σε μοντέρνα, ψηλά κτίρια, αλλά και «ταπεινές» οικίες που διατηρούν τη γοητεία του ρομαντισμού τους, παραμένοντας στο αρχιτεκτονικό παρελθόν πριν την οικιστική μετάλλαξη των περιφερειακών πόλεων της Ελλάδας. Σαφώς, θα καταλήξει στο συμβολικότερο όλων των κτισμάτων της πόλης, τον Φάρο δίπλα στη θάλασσα, που στέκει από το 1880 και χαρακτηρίζει με την ιδιαίτερη κατασκευή και την ιστορική του αξία όλη την Αλεξανδρούπολη.